Bakara suresinde anne, babaya, yakınlara yetimlere iyilik ve namaz ile zekat ayetlerin yorum ve tefsiri

Bakara suresi 83. ayetlerin meali, tefsiri ve yorumu

Aşağıda Bakara suresi 83. ayetin Elmalılı Hamdi Yazır tefsirinde yer alan meali ve Elmalılı tefsiri ile birlikte İsmail Hakki Bursevi, Kadı Beydavi, Mukatil bin Süleyman ve Muhammed Esed tefsirlerinden yer alan yorumlar yer alıyor.

İlk önce ayetlerin mealine bakalım.

Bakara suresi 83. ayetin meal-i şerifi

83 - Bir vakitler İsrailoğulları'ndan şöylece misak (kesin bir söz) almıştık: Allah'tan başkasına tapmayacaksınız, ana-babaya iyilik yapacaksınız, yakınlığı olanlara, öksüzlere, çaresizlere de iyilik yapacaksınız, insanlara güzellikle söz söyleyecek, namazı kılacak, zekatı vereceksiniz. Sonra çok azınız müstesna olmak üzere sözünüzden döndünüz, hâlâ da dönüyorsunuz. (Yazır, s. 331)

İsrailoğullarından alınan 4 önemli söz ile ilgili ayet

Ey İsrailoğulları! Siz Allah'a böyle mîsak vermiştiniz, sonra verdiğiniz bu sözden, bu mîsaktan yüz çevirdiniz, vazgeçtiniz. Bir kısmı dünyadaki huzur ve güvenliğe, bir kısmı da ahirette sevap kazanmaya ait olan bu esaslı emirleri ağır bulup, ahdinizi bozdunuz, ancak içinizden pek azı müstesna. Kaldı ki, bu müstesna azınlık, Hz. Muhammed'in peygamberliğinden önce bu mîsak (anlaşma) uyarınca amel ederler, dinlerinin emirlerini yerine getirirlerdi. Hz. Muhammed'in peygamberliğinden sonra da ona iman ederek yine aynı mîsakı en mükemmel şekilde yerine getirdiler. İşte bu müstesna azınlık Abdullah b. Selam ve benzeri zevattır. Bu pek az kişiler istisna edilince siz hâlâ o yüz çevirmede devam edip durmaktasınız. (Yazır, 331-332)

Ayette İsrailoğullarının kesin söz alınan yapılması istenen şeyler özetle şöyle sıralanıyor:

1. Allah'tan başkasına kulluk etmeyin.
2. Anaya, babaya, yakınlara, yetimlere ve düşkünlere iyilik yapın.
3. İnsanlara güzel söz söyleyin.
4. Namazı kılıp, zekâtı verin.

İnsanlara güzel söz söylemeyi emreden ayet

"İnsanlara güzel söz söyleyin." Dikkat edilirse, belli kimselere mal ile iyilikte bulunma emrediliyor. Bu kimseler; ana-baba, yakınlar, yetimler, düşkünlerdir. Mal herkese yetmeyeceği için, tüm insanlara güzel sözle muamele edilmesi emredilmiştir. Nitekim akıl sahibi herkes bunu rahatlıkla yapabilir. Yani, onlarla güzel geçinerek, en güzel ahlakı sergileyerek onlara karşı tatlı söz sarf edin. (Bursevi, s. 185)

Ayette geçen "İnsanlara güzel söz söyleyin." ifadesini Mukatil tefsirinde farklı yorumluyor ve şöyle açıklıyor: “... ve insanlara {yani, insanların tümüne} hasen {yani, hak söz: Muhammed ve iman hakkında doğru söz} söyleyin...”. Önceki ayetlerde Tevrat’ta yer alan Hz. Muhammed’in (sav) özelliklerini gizlemeleri konusunda bir uyarı da vardı. (Mukatil, s.98)

Bakınız: Bakara suresinde Yahudilerle ilgili ayetlerin yorum ve tefsiri

Bu ayette bir takım şeyler sayılıyor. Bunlardan biri ibadet, yani kulluktur. Kulluğun şartı, kulun ibadetini yalnızca gerçek mabudu için yapmasıdır. Her arzudan soyutlanmak, sadece O'na dönmektir. Buna göre, kim yaptığı ibadetlerle herhangi bir yaratığın hoşnutluğunu gözetir, ya da övülmeyi bekler veya kendi nefsi için dünya ve ahiret arzusunun peşinde koşarsa, ihlas mertebesinden düşer ve riyakârlığa sapmış olur. (Bursevi, s. 185)

Sonra, pek azınız müstesna {yani, İbn Selam, Sellam b. Kays, Sa'lebe b. Selam, 'Abdullah b. Selam ' ın kızkardeşinin oğlu Kays, Ka'b ' ın oğulları Esid ile Esed, Yamın ve İbn Yamın -ki bunlar ehl-i Tevrat' tan olup iman edenlerdir- hariç} tevelli ettiniz {yani, imandan, Muhammed ' in nübüvvetini itiraf etmekten i'raz ettiniz / yüz çevirdiniz} ve hala da i 'raz ediyorsun uz/yüz çeviriyorsunuz. (Mukatil, s.98)

Muhammed Esed, meal tefsirinde ayetin sonunu “Ama, birkaçınız dışında bu sözünüzden döndünüz: zaten siz, inatçı, isyankar bir toplum sunuz!” olarak çeviriyor. Ayrıca “Tevrat, İsrailoğullarînın dikbaşlılığına ve inatçı isyankarlığına dair birçok atıflar içermektedir.” notunu da düşüyor. (Esed, s.71)

Beydavi tefsirinde ayetin sonu  "Sonra pek azınız hariç, yüz çevirerek sozünüzden döndünüz." olarak yer alsa da yorumda Esed’in yorumuna benzer bir açıklama getiriyor:

Yüz çevirmelerinin ayette ism-i fail sığasıyla nazara verilmesi, "Siz, vefadan ve taatten yüz çevirmeyi adet haline getirmiş bir kavimsiniz" manasına işaret eder. (Beydavi, s.161)

Önceki ayetler: Bakara suresinde kimlerin cehennem ve cennette ebedi kalacağını açıklayan ayetlerin yorum ve tefsiri

Kaynaklar:

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, Cilt 1, Azim Dağıtım, İstanbul.

İsmail Hakki Bursevi, Ruhul-Beyan Tefsiri, Cilt 1, Damla Yayınevi, İstanbul.

Kadı Beydavi, Muhtasar Beydavi Tefsiri, Cilt 1, Çev: Şadi Eren, Selsebil Yayınları, İstanbul, 2011.

Mukatil bin Süleyman, Tefsir-i Kebir, Çev: M. Beşir Eryarsoy, Cilt 1, İşaret Yayınları, İstanbul, 2006.

Muhammed Esed, Kuran Mesajı Meal-Tefsir, Çev: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, İşaret Yayınları, İstanbul, 2015.